७४६ पटक हेरिएको
विराटनगर। नेपालको राजनीतिक इतिहासमा क्रान्ति, संघर्ष र लोकतन्त्रको पक्षमा अविचलित अडान लिने नेताहरूमा गिरिजाप्रसाद कोईरालाको नाम सधैं अग्रस्थानमा रहनेछ। उहाँ न केवल नेपाली कांग्रेसका सशक्त नेता थिए, तर समग्र लोकतान्त्रिक आन्दोलनका अभिभावक पनि हुनुहुन्थ्यो। “गिरिजा बाबू” भनेर चिनिने उहाँको जीवन नेपाललाई निरंकुश शासनबाट मुक्त गर्दै लोकतान्त्रिक प्रणाली स्थापनाको संघर्षमा समर्पित रह्यो।
जन्म, परिवार र प्रारम्भिक जीवन
गिरिजाप्रसाद कोईरालाको जन्म १९२४ साल असार २९ गते भारतको बिहार राज्यस्थित सहर्षामा भएको थियो। उहाँका पिता कृष्णप्रसाद कोईराला सामाजिक अभियन्ता हुनुहुन्थ्यो। नेपालको राणा शासनको विरोध गर्ने भएकाले कृष्णप्रसादको परिवार निर्वासित जीवन बिताउन बाध्य भयो। यसै क्रममा गिरिजा बाबूको बाल्यकाल भारतमै बित्यो। उहाँका दाजु बिपी कोईराला नेपालका पहिलो जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री थिए।
राजनीतिमा प्रवेश र संघर्ष
गिरिजा बाबूको राजनीतिक यात्रा नेपाल राष्ट्र बैंकमा काम गर्ने क्रममा सुरु भएको थियो। तर २००३ सालमा उहाँ नेपाली कांग्रेसमा प्रवेश गर्नुभयो र तत्कालीन राणा शासनविरुद्ध सशस्त्र संघर्षमा सक्रिय बन्नुभयो। उहाँले सन् १९५० को प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नुभयो, जसको परिणामस्वरूप नेपालमा राणा शासनको अन्त्य भयो।
२०१७ सालमा राजा महेन्द्रले प्रजातान्त्रिक व्यवस्था खारेज गरी पञ्चायती व्यवस्था लागू गरेपछि गिरिजा बाबू भूमिगत संघर्षमा लाग्नुभयो। उहाँले नेपालका विभिन्न भूभागमा प्रजातन्त्र पुनःस्थापना गर्न भूमिगत अभियान सञ्चालन गर्नुभयो। त्यसक्रममा उहाँलाई जेल समेत हालियो।
प्रधानमन्त्रीको भूमिकामा ऐतिहासिक निर्णयहरू
१९९० सालको जनआन्दोलनपछि बहुदलीय व्यवस्था पुनःस्थापित भयो। त्यसपछि गिरिजा बाबू २०४७ सालमा पहिलो पटक नेपालका प्रधानमन्त्री बन्नुभयो। उहाँको नेतृत्वमा संसद्बाट संविधान निर्माण भयो, जसले नेपाललाई संवैधानिक राजतन्त्र र बहुदलीय प्रजातन्त्रको बाटोमा अघि बढायो।
२०५१ सालमा सरकार गुमाए पनि २०५६ सालमा पुनः प्रधानमन्त्री बन्न सफल हुनुभयो। उहाँको कार्यकालमा नेपाल वायु सेवा निगमको जम्बो काण्ड, मेलम्ची खानेपानी आयोजनाजस्ता विषय विवादास्पद रहे। तर उहाँले नेपालको आर्थिक सुधार र निजीकरण नीति लागू गर्ने पहल गर्नुभयो।
२०५८ सालको दरबार हत्याकाण्डपछि नेपालमा राजनीतिक अस्थिरता बढ्यो। २०६२/६३ सालको जनआन्दोलनमा उहाँले निर्णायक भूमिका खेल्नुभयो। राजा ज्ञानेन्द्रको प्रत्यक्ष शासनविरुद्ध सात दल र माओवादीबीच ऐतिहासिक १२ बुँदे समझदारी गराउन उहाँले कूटनीतिक रूपमा महत्त्वपूर्ण योगदान दिनुभयो। यही सम्झौताले माओवादीलाई शान्तिपूर्ण राजनीतिमा ल्यायो र नेपाललाई गणतन्त्रको दिशामा अघि बढायो।
२०६३ सालमा निरंकुश राजतन्त्र अन्त्य भएसँगै गिरिजा बाबू पुनः प्रधानमन्त्री बन्नुभयो। उहाँकै नेतृत्वमा २०६४ सालमा संविधानसभा निर्वाचन सम्पन्न भयो, जसले नेपाललाई गणतन्त्र घोषणा गर्ने ऐतिहासिक कार्य पूरा गर्यो।
नेपालप्रति उहाँको माया र योगदान
गिरिजा बाबू सधैं राष्ट्रको समग्र विकास र स्थायित्वको पक्षमा खडा हुनुहुन्थ्यो। उहाँले देशलाई लोकतान्त्रिक प्रणालीमा स्थायित्व दिन निरन्तर लागिरहनुभयो। २०६७ साल चैत ७ गते उहाँको निधन भयो।
गिरिजा बाबूको योगदान नेपालमा बहुदलीय लोकतन्त्र पुनःस्थापनादेखि गणतन्त्र स्थापनासम्म अविस्मरणीय छ। उहाँको नेतृत्व, संघर्ष र बलिदानले नेपालको आधुनिक राजनीतिक इतिहासमा विशेष स्थान राख्छ। उहाँलाई सधैं “लोकतन्त्रका आधारशिला” भनेर सम्मानपूर्वक स्मरण गरिन्छ।
